Lijmen van bakstenen

Ja je leest het goed, lijmen van bakstenen. Niet metselen met mortel en troffel, maar lijmen met een geavanceerde lijmmortel en andere apparatuur. Nog vaak wordt dit als ‘nieuw’ of ‘vernieuwend’ ervaren, maar we moeten hier eigenlijk vanaf stappen, wetende dat deze techniek nu alweer zo’n 25 jaar wordt toegepast. Dus niets nieuws meer aan, inmiddels verworden tot een gevestigde waarde en veelvuldig te herkennen in het hedendaagse straatbeeld.

Welke aandachtspunten gelden er voor het verlijmen van bakstenen? In dit artikel zetten we een aantal feiten op een rij, zodat je straks goed voorbereid aan je klus kunt beginnen.

Historie
Eerst een duik in de geschiedenis. In de jaren 90 is er op initiatief van de Nederlandse baksteenindustrie onderzocht of het mogelijk was om ook metselwerk te maken met een lijmmortel. In het geval van cellenbeton, kalkzandsteen en betonsteen deed men dit al veel langer, maar het verwerken van bakstenen gebeurde nog steeds alleen maar met metsel- en voegmortel.

De baksteenindustrie zag het succes van de andere metselproducten in combinatie met lijm. Daarbij speelden niet alleen de kosten, maar zeker ook de gunstigere arbeidsomstandigheden een rol. De baksteenindustrie is zodoende met het lijmen van bakstenen op zoek gegaan naar een goedkopere en snellere wijze van verwerking. Mede door de enorme variëteit aan bakstenen was het vaak niet gemakkelijk om dat te realiseren.

De gemiddelde voegmaat van 10 mm was eigenlijk ook onlosmakelijk verbonden met baksteen. Iets dunner kon zeker wel, maar dan zat er altijd nog afgewerkt voegwerk tussen de bakstenen. In het geval van lijmen is dat niet meer het geval en blijft de lijmmortel een stuk terug in de voeg ten opzichte van de voorzijde van de bakstenen. Deze voegen worden ook niet meer afgewerkt. Er ontstaat eigenlijk meer een soort van schaduwvoeg tussen de bakstenen. Het is vooral ook deze andere esthetische uitstraling van de bakstenen gevel die door veel architecten is omarmd, want er wordt een zeer kleur-intensieve en bijna monolithische gevel gecreëerd, waarbij de traditionele voegen dus ontbreken. Ook gaat de kop-strek verhouding niet meer op als de voegen dunner worden.

Bij het toepassen van lijmmortel wordt gebruik gemaakt van een lijmpomp, lijmpistool of spuitzak. Vele methodes van aanbrengen zijn in de loop der jaren ontstaan. Met de troffel lukt het nauwelijks omdat een lijmmortel voor bakstenen niet vloeit en vrij kleverig is (men spreekt niet voor niets over lijm). Even voor alle duidelijkheid: lijmen van baksteen is niet hetzelfde als dunmetselen!

Normen
Bakstenen lijmen was (dus alweer 25 jaar geleden) een nieuwe toepassing die toen moeilijk kon worden ingepast in de bestaande normering. Dit is overigens het geval bij vele innovaties. Even kort wat meer over techniek en normen.

Er is esthetisch weinig verschil in het eindresultaat van een gelijmde bakstenen gevel of een gevel die gemaakt is met een mortel voor dunne voegen. Maar technisch zijn er wel degelijk verschillen tussen beide producten, wat ook in de normering en regelgeving als zodanig is vastgelegd. De Europese metselwerknorm NEN-EN 1996-1-1 art. 1.5.5 ‘Termen gerelateerd aan mortel’ geeft de volgende omschrijvingen:

• Mortel: “mengsel van één of meer anorganische bindmiddelen, toeslagmaterialen en water, tezamen met eventuele toevoegingen en/of hulpstoffen voor metselen, doorstrijken of voegen”
• Mortel voor algemene toepassing: “mortel zonder bijzondere eigenschappen”
• Lijmmortel: “prestatiemortel met een maximale grootte van het toeslagmateriaal die kleiner is dan of gelijk is aan een vooraf gegeven waarde”.

Deze omschrijvingen geven over het algemeen in de bouwpraktijk nog geen helder beeld wat nu precies de verschillen tussen beide producten zijn

Voor het verlijmen van bakstenen in de gevel bestaat in Nederland de URL 2826-04 ‘Verlijmen van gevelstenen; Baksteen en bouwblokken en – stenen van beton’. Vergelijkbaar in België is de TVN (technische voorlichting) 271 van het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB). Daarin wordt alles genoemd m.b.t. metselwerk, dus ook specifiek m.b.t. dunne voegen/lijmen/specificaties van mortel, steen, wapening, normering, etc. Zie deze pdf.
De omschrijving die in URL 2826-04 gebruikt wordt voor de lijmmortel is: “Een al dan niet verhard mengsel van fijn toeslagmateriaal, bindmiddel(len) en water, al of niet met toevoeging van hulpstof(fen)”.
Als toelichting wordt verder nog gegeven dat in het kader van deze uitvoeringsrichtlijn wordt uitgegaan van een lijmmortel die voldoet aan BRL 1905 ‘Mortels voor metselwerk’, met een korrelgrootte van het toeslagmateriaal van maximaal 2 mm, die speciaal is bedoeld voor het verlijmen van baksteen of bouwblokken en -stenen van beton, met lijmvoegen van 3 mm tot 6 mm. De kleur van de lijmmortel kan zijn aangepast aan de kleur van de te verwerken steen door toevoeging van kleurstoffen.

Lijmen kan alleen met strakke stenen
Helaas is dit vooroordeel niet juist. Alle soorten en typen baksteen kunnen worden verlijmd, echter soms zijn er extra aandachtspunten bij bepaalde typen steen. Dus alle handvorm-, vormbak- en strengpersstenen zijn geschikt. Strengpersstenen met dikteverschillen tussen de zichtzijde en de achterzijde van de steen vragen een dikkere voeg. Bakstenen met perforaties vereisen dan ook meer aandacht bij de verwerking.
Om met eenzelfde verwerkingssnelheid de grote variëteit aan stenen te kunnen verwerken bestaat de lijmmortel in drie typen. Het type is de afstemming van de lijm op de zuiging van de steen.

Spouwankers en wapening
In de URL 2826-01 wordt ook specifiek ingegaan op spouwankers. Naast de algemeen bekend zijnde eis dat spouwankers van roestvast staal (AISI 316) moeten zijn, worden hier ook een paar specifiek voor lijmwerk van belang zijnde richtlijnen gegeven. “Het in het lijmwerk op te nemen deel van het spouwanker moet plat zijn en de dikte mag ten hoogste 75% van de voegdikte bedragen.”
Deze platte(re) ankers zijn normaal verkrijgbaar en ook is er een wapening op de markt die specifiek toegepast wordt in lijmwerk. Dus ook die zaken zijn keurig afgedekt.

Lijmen is sterker!
Vooral de extra sterkte van het uiteindelijke lijmwerk is één van de voordelen van het lijmen van bakstenen in de gevel ten opzichte van traditioneel metselwerk of bij gebruik van dunmortels. Ten opzichte van traditioneel metselwerk neemt de gemiddelde sterkte van een gelijmde gevel zelfs met een factor drie toe. De hogere sterkte van de gelijmde bakstenen kun je constructief benutten in de vorm van grotere overspanningen boven openingen en slankere gevelconstructies. Het lijmen van bakstenen heeft een enorme kwaliteitssprong voor een bakstenen gevel betekend. De hogere sterkte resulteert bovendien in mogelijkheden om prefab elementen te maken. Als laatste belangrijke troef kunnen we in de opgedane ervaringen van 25 jaar stellen dat uitbloeiingen in bakstenen gevels aanzienlijk minder aanwezig zijn bij de toepassing van lijmmortel. Geen witte uitslag en een mooie kleurrijke gevel als eindproduct.

25 jaar geleden stond Omnicol als pionier aan de wieg van het verlijmen van baksteen. En we zijn er best trots op dat er heden ten dage in vrijwel iedere straat, stad of dorp in Vlaanderen referenties staan waarbij de opdrachtgever of architect het heeft aangedurfd om de gevel te verlijmen. En na het lezen van deze blog hopen wij enige vorm van twijfel weg te nemen.

We kijken uit naar de uitdagende ontwerpen die in de toekomst gerealiseerd gaan worden!

Download hier het PDF-bestand ‘TVN_271 Uitvoering van het metselwerk.pdf’

Voor vragen kun je altijd contact opnemen met onze mensen, zoals je gewend bent doen wij er alles aan om samen de klus te klaren.

Credits: MADE Center – Kenniscentrum Metselwerk / Harrie Vekemans & Steffie van Wijlick

© OMNICOL – december 2020